Prawa przedsiębiorcy
Ustawa z dnia 6 marca 2018 roku Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2019 r. poz. 1292 t.j. z późn. zm.), stanowiąca najważniejszy akt w ramach tzw. Konstytucji Biznesu, funkcjonuje w obrocie prawnym już od 30 kwietnia 2018 roku. Pomimo obowiązywania tego aktu prawnego już ponad dwa lata, przedsiębiorcy dotąd nie znają podstawowych praw im przysługujących, a wynikających ze sformułowanych tamże zasad ogólnych. Warto zatem poświęcić chwilę uwagi i krótki komentarz, by przybliżyć niniejsze zagadnienie.
W ustawie Prawo przedsiębiorców zawarto reguły sytuujące relacje pomiędzy przedsiębiorcą a organami władzy publicznej. Wyznacza ona również ramowo kwestie związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Przyjmuje się, że zamiarem ustawodawcy było wprowadzenie pakietu regulacji, który niósłby ze sobą stosowną pomoc dla przedsiębiorców, bezpośrednio kreując praktykę działania organów państwowych.
Analizę norm sytuujących podstawowe prawa przedsiębiorcy wypada rozpocząć od treści art. 2 ustawy z dnia 6 marca 2018 roku, wedle którego podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach. Przepis ten koresponduje z konstytucyjną zasadą wolności działalności gospodarczej wynikającą z art. 20 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku jak również z zasadą równości wobec prawa – art. 32 Konstytucji. Istotą wolności działalności gospodarczej jest swoboda gospodarowania, wolna od ingerencji organów władzy publicznej i przy jednoczesnym nałożeniu odpowiednich obowiązków na państwo. Należą do nich m.in. obowiązek tworzenia właściwych warunków gospodarczych, czy zakaz wydawania aktów prawnych kierunkowo sprzecznych z zasadą wolności gospodarczej (szerzej C. Banasiński, Konstytucyjne podstawy ustroju gospodarczego [w:] Prawo gospodarcze. Zagadnienia administracyjnoprawne pod red. M. Wierzbowskiego i H. Gronkiewicz-Waltz, Wolters Kluwer, Warszawa 2009). Z kolei zasada równości przedsiębiorców sprowadza się do nakazu traktowania podobnych sytuacji przedsiębiorców w sposób podobny, a równocześnie dopuszczenia traktowania sytuacji przedsiębiorców odmiennych w sposób odmienny (szerzej E. Komierzyńska-Orlińska [w:] Komentarz do ustawy – Prawo przedsiębiorców [w:] Konstytucja biznesu. Komentarz pod red. L. Bieleckiego, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2019).
Art. 8 Prawa przedsiębiorców najogólniej rzecz ujmując wprowadza zasadę “co nie jest prawem zabronione, jest dozwolone”. Przepis ten stanowi, że przedsiębiorca może podejmować wszelkie działania, z wyjątkiem tych, których zakazują przepisy prawa. Przedsiębiorca może być obowiązany do określonego zachowania tylko na podstawie przepisów prawa. Implikuje ona, że przedsiębiorca korzystając z wolności gospodarczej może przedsiębrać cały wachlarz działań, o ile tylko brak jest w tym zakresie wyraźnego zakazu wynikającego z określonego przepisu lub regulacji normatywnej określającej sposób działania przedsiębiorcy w danym przypadku. Innymi słowy zachowania podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą, które nie stanowią przedmiotu konkretnych norm prawnych, objęte są przyzwoleniem wynikającym z faktu korzystania z przysługujących uprawnień. Nie oznacza to jednak pełnej swobody zachowań przedsiębiorcy. Granice działań i zaniechań są wszakże wyznaczane przez akty prawne wprowadzające określone zakazy, także w sposób szeroki.
Rozwiązaniem szczególnie korzystnym z perspektywy praw przedsiębiorcy jest zasada płynąca z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 roku. Jest ona określana mianem zasady „domniemania uczciwości przedsiębiorcy” i wprowadza po stronie organów państwa obowiązek czynienia założenia, że przedsiębiorca każdorazowo działa zgodnie z prawem, uczciwie oraz z poszanowaniem dobrych obyczajów. Przeto władza publiczna zobowiązana jest traktować przedsiębiorcę jako podmiot, które realizuje wszystkie obowiązki prawne, a w tym w szczególności prowadzi działalność gospodarczą zgodnie z zasadami uczciwej konkurencji, poszanowania dobrych obyczajów oraz słusznych interesów innych przedsiębiorców i konsumentów, a także poszanowania oraz ochrony praw i wolności człowieka (art. 9 Prawa przedsiębiorców). Z regulacji tej wynika także kwestia rozłożenia ciężaru dowodu. Mianowicie to organy państwowe zobowiązane są do udowodnienia wszelkich okoliczności przeczących omawianemu domniemaniu. Uzupełnieniem zasady domniemana uczciwości jest zasada rozstrzygania niedających się usunąć wątpliwości co do stanu faktycznego na korzyść przedsiębiorcy – art. 10 ust. 2 Prawa przedsiębiorców. W swej istocie jest ona podobna do znanej z postępowania karnego zasady in dubio pro reo. Art. 10 ust. 2 Prawa przedsiębiorców znajduje swoje zastosowanie w postępowaniach przed organami, których przedmiotem jest nałożenie na przedsiębiorcę obowiązku, bądź ograniczenie lub odebranie uprawnienia.
Częstokroć interpretacja przepisów powoduje trudności, zarówno po stronie przedsiębiorców, jak i organów administracji publicznej. Stąd też ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie zasady in dubio pro libertate – zasada przyjaznej interpretacji przepisów. W myśl art. 11 ust. 1 Prawa przedsiębiorców jeżeli przedmiotem postępowania przed organem jest nałożenie na przedsiębiorcę obowiązku bądź ograniczenie lub odebranie uprawnienia, a w sprawie pozostają wątpliwości co do treści normy prawnej, wątpliwości te są rozstrzygane na korzyść przedsiębiorcy, chyba że sprzeciwiają się temu sporne interesy stron albo interesy osób trzecich, na które wynik postępowania ma bezpośredni wpływ. Cytowany przepis ogranicza ryzyko obciążenia przedsiębiorcy negatywnymi dla niego skutkami w sytuacji, gdy przepisy są niejasne lub niepełne ze względu na ich konstrukcję i trudności w ustaleniu ich znaczenia. Zatem jeżeli wykładając przepis można przyjąć więcej niż jeden sposób interpretacji, wówczas organy państwowe winny przyjmować wykładnię korzystną dla przedsiębiorcy.
Zgodnie z art. 12 Prawa przedsiębiorców organ prowadzi postępowanie w sposób budzący zaufanie przedsiębiorców do władzy publicznej, kierując się zasadami proporcjonalności, bezstronności i równego traktowania. Przepis ten sytuuje zasadę zaufania przedsiębiorców do władzy publicznej. Jego praktyczne przełożenie sprowadza się do stworzenia takiej sytuacji, gdzie przedsiębiorca będący stroną postępowania winien być traktowany w sposób kompetentny, zgodny z prawem i maksymalnie uwzględniający jego interesy. Ustawodawca zobowiązał organy do prowadzenia postępowania, wzbudzając zaufanie do władzy publicznej, zatem nie tylko do organów administracji publicznej, lecz również organów władzy ustawodawczej oraz władzy sądowniczej (szerzej J. Malanowski [w:] Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz pod red. R. Hausera i M. Wierzbowskiego, C.H. Beck, Warszawa 2018).
Elementem zaufania przedsiębiorcy do organów władzy publicznej jest pewność prawa. Stąd też w art. 14 ustawy Prawo przedsiębiorców przyjęto, że organ bez uzasadnionej przyczyny nie odstępuje od utrwalonej praktyki rozstrzygania spraw w takim samym stanie faktycznym i prawnym. Wprowadzona zasada pewności prawa zasadniczo ma zapobiegać działaniom organów państwowych sprowadzających się do nieustannej modyfikacji poglądów prawnych wyrażanych w sprawach o takim samym lub podobnym stanie faktycznym. Nie oznacza to per se, że organy nie mogą odstąpić od utrwalonej praktyki rozstrzygania spraw. Wręcz przeciwnie. Jednakże w przypadku takiego odejścia, organy zobowiązane są szczegółowo wskazać przyczyny odstąpienia od praktyki orzeczniczej przy założeniu, że postępowanie dotyczy tego samego lub zbieżnego stanu faktycznego i prawnego (szerzej K. Kokocińska [w:] Komentarz do ustawy – Prawo przedsiębiorców [w:] Konstytucja biznesu. Komentarz pod red. L. Bieleckiego, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2019).
Wreszcie, z przywołanymi wcześniej zasadami koresponduje zasada udzielania informacji wynikająca z przepisu art. 15 Prawa przedsiębiorców. Na jej podstawie zobowiązano organy władzy publicznej do udzielania informacji o stanie prawnym i faktycznym sprawy – informacje o warunkach podejmowania, wykonywania i zakończenia działalności gospodarczej. Zakres przekazywanych wiadomości jest bardzo szeroki. Dotyczy zarówno kwestii materialnoprawnych jak i proceduralnych a dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej.
Kończąc warto wskazać, że ustawa Prawo przedsiębiorców wprowadziła nową instytucję, tj. Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców. W doktrynie przyjmuje się, że do zadań Rzecznika MŚP należy „1) podejmowanie interwencji w indywidualnych sprawach mikro, małych i średnich przedsiębiorców, 2) podejmowanie działań na rzecz jednolitej wykładni przepisów prawnych dotyczących działalności gospodarczej, 3) podejmowanie działań na rzecz poprawy stanu prawa gospodarczego, 4) podejmowanie działań na rzecz poprawy praktyki funkcjonowania organów, organizacji oraz instytucji publicznych w sprawach mikro, małych i średnich przedsiębiorstw oraz 5) propagowanie wiedzy na temat prawa gospodarczego oraz przedsiębiorczości” (tak P. Lissoń, Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców: ombudsman czy organ administracji rządowej?, RPEiS 2018/4).
Adwokat Mateusz Budziarek
